Kemik iliği-kök hücre transplantasyonu, kemik iliğinde yer alan ve tüm kan hücrelerinin yapımını sağlayan kök hücrelerin, başka bir bireyin sağlıklı olan hücreleri ile değiştirilmesi işlemidir. Bu sayede, akdeniz anemisinde olduğu gibi hatalı üretim yapan kemik iliği kök hücrelerinin sağlıklı olanlarla değiştirilmesi, doğumsal ve edinsel kemik iliği yetmezliği, metabolik hastalıklar, immun yetmezliklerindeki gibi eksik olan hücrelerin yerine konması ya da lösemilerin başı çektiği bazı çocukluk çağı kanserlerinde kötücül hücrelerin yok edilerek tamamen iyileşme sağlanması amaçlanmaktadır.

Bazı tür kanserlerde de tam iyilik halindeki hastaların kendi kemik iliği toplanarak saklanabilmekte ve yüksek dozda uygulanan kemoterapi tedavileri sonrası hücreler tekrar hastaya geri verilerek kemik iliğinin ilaç etkisinden kurtulurken azami antikanser tedavi etkisi sağlanmaktadır. Daha çok erişkin yaş grubunda uygulanan bu tedavi yöntemine ‘otolog KİT’ adı verilmektedir. Başkasından alınan kök hücrelerle yapılan tüm nakiller ise ‘allojenik KİT’ olarak tanımlanmakta olup çocuklarda yapılan KİT’lerin %90’ı allojenik niteliktedir.

Kemik iliği-kök hücre vericisi olan bireyin doku tiplerinin hasta ile tam uyumlu olması gerekmektedir. En iyi verici ise doku grubu uygun ve aynı anne babadan doğma kardeştir. Ancak iki kardeşin doku gruplarının birbirine uyma olasılığı %25-30 olup yaklaşık %75 olguda kardeş verici bulunamamaktadır. Böyle bir durumda yakın akrabalara da bakılmakta ancak akraba evliliğinin olmadığı durumlarda doku grubu uygun akraba bulma olasılığının da çok düşük olduğu bilinmektedir. İşte bu hastalarda akraba dışı kemik iliği – kök hücre bankaları verici bulmak için kullanılmaktadır. Gönüllü kişiler bu bankalara kayıtlarını yaptırmakta, bu bankalarda vericinin doku grupları kayıtlı bulunmakta ve doku grubu uygun olan hasta için talep edilmesi halinde koşullar da uygunsa bu verici kullanılmaktadır.

Türkiye’de halen İstanbul Üniversitesi ile Ankara Üniversitesi ve Sağlık Bakanlığı bünyesinde (TÜRKÖK) olmak üzere gönüllü verici sayısı 500.000 kişiyi geçen üç kemik iliği bankası bulunmakta olup dünyada ise çok sayıdaki bankada 30 milyonun üzerinde kayıtlı verici bulunmaktadır.

Yeni kan yapımını sağlayan kök hücre, kemik iliği dışında damarlarda dolaşan kandan (periferik kan) ya da yenidoğan bebeğin göbek kordonundan da elde edilebilmektedir. Bu nedenle kordon kanı bankaları da aile içi vericisi olmayan hastalar için önemli bir donör (verici) kaynağı olabilmektedir. Dünyadaki kordon kanı bankalarında halihazırda 800.000’i aşkın kordon kanı dondurulmuş halde kullanıma hazır saklanmaktadır. Verici bulunamaması sonucu çaresiz kalınan hastalarda son yıllarda geliştirilen uygulamalar ile anne/baba veya kardeşten haploidentik türde yarı uygun kök hücre nakilleri ile de iyi sonuçlar alınmakta olup kullanımı giderek artmaktadır.

Kemik iliği (kök hücre) transplantasyonu ülkemizde 1990’lı yıllarda uygulanmaya başlanmış, son yıllarda ise etkili bir tedavi yöntemi olarak yaygın olarak kullanılmaktadır. Halen 30′u çocuklar için olmak üzere toplam 110 kadar KİT merkezi bulunmaktadır. Bugüne kadar ülkemizde 8000 civarında çocuk hastaya nakil yapıldığı bilinmektedir. Ege Üniversitesi Pediatrik KİT Ünitesi, Avrupa Transplant Birliği’nden (EBMT) uluslararası akreditasyon almış ve gerek kardeş gerekse de ülkemiz ve tüm dünyadaki kemik iliği ya da kordon kanı bankalarından bulunan akraba dışı kök hücreler ile KİT yapan önemli bir ulusal merkezdir. Bu ünitede her yıl yaklaşık 50 çocuk hastaya KİT gerçekleştirilmektedir. Böylece ölümcül doğumsal hastalığı olan ya da kanser tanısı almış birçok çocuk tamamen iyileşme imkanı bulabilmektedir. Kemik iliği kök hücre transplantasyonu kimi zaman yaşamı tehdit eden sorunların da ortaya çıkabildiği ciddi bir tedavi yöntemidir ve bu konuda deneyimli bir ekip ve yeterli ekipmana sahip bir hastanede yapılması önemlidir.